Page 13 - GençNazar - Edebiyat Kültür ve Sanat Dergisi

Sayı: 3 / 2021

İLK TÜRK ASTRONOM nusundak b lg ler n de babasından öğrend . larını araştırdı. Yaptığı hesaplamalar, Koper- mat ğ le söylem n n de kusursuzluğudur.
n k’e kadar Batı astronom s nde değ şmez öl-
Bell b r sev yeye geld kten sonra da mevcut
“Cevâm ” n çeş tl bölümler nde Arap, Su-
EL FERGANÎ b lg ler ne yen b lg ler katmak amacıyla; ça- çüler olarak kabul ed lerek, yüzyıllarca kulla- r ye, Roma, İran ve Mısır takv mler ; dünyanın
ğının b l m, kültür ve aynı zamanda hal fel k
nıldı. Ka natın ve gezegenler n hac m ve bü-
uzaydak konumu ve hareketler , ekl pt k eğ -
merkez olan Bağdat’a g tt . Ömrünün yarısı-
yüklükler le b rb r ne uzaklıklarını nceled .
na yakınını orada geç ren Ferganî, kısa sürede Fergan , Güneş' n yarıçapının uzunluğunun l m; ünlü ülke ve kentler; yeryüzü ölçümler ,
güneş, ay, yıldızlar ve gezegenler n konumu
Abdulmetin YAMAN matemat k ve astronom konularındak b lg - 3250 Arap m l olduğunu söyled . Bu da ve hareketler ; yıldızların ve ayın durumları;
s n Bağdat b l m çevres ne kabul ett rd . B l - 6.410.000 metre ve 3990 İng l z m l ne eş tt r. ayın safhaları; Güneş ve Ay tutulması g b de-
m n gel şmes ne olan katkılarıyla b l m tar - Fergan , Güneş' n de kend ne göre hareketl ğ ş k konular ele alınmıştır. Tamamen tasv rî
atemat kç ve astronom Fergâ- h nde adlarından övgüyle söz ed len Abbas olduğunu, l m tar h nde lk defa keşfeden ve matemat k dışı olan Batlamyus astrono-
nî’n n (D. ?, Fergana - Ö. 861). IX. hal feler nden Me’mun ve el-Mütevekk l dö- al md r. Kend devr ne kadar gök c s mler n n
Myüzyılın başlarında dünyaya gel- nemler n n en ünlü b lg nler arasına g rd . hareket b l n yordu. Ancak, Güneş' n de b r m s n n kapsamlı b r dökümünü veren “Cevâ-
m ” y b r s stemat ğe sah pt r. Ancak
d ğ kabul ed len ünlü matemat k ve astrono- Fergânî, astronom , matemat k, coğrafya yörüges n n bulunduğunu kend etrafında Batı’dak çev r ler n n lk baskılarında k m ra-
m b lg n Ahmed Ferganî, çağının b l m ve kül- ve mekan k alanlarında çalışmalar yaptı. Bun- batıdan doğuya doğru döndüğünü lk defa kamsal değer farkları vardır.
tür merkezler nden olan Türk stan’ın Fergana ların arasında astronom ye daha çok ağırlık keşfeden al m Fergan d r. Ayrıca 41 yıl devam
bölges ndend r. Fergana da bulunan ünlü b r verd . B l msel çalışmalarında deneye daya- eden astronom ncelemeler nde enlem(pa- Fergânî’n n b r başka eser “ el-Kâm l fi
Türk kab les ne mensuptur. Tam adı Ebû’l nan nceleme ve araştırmalara g r şt ; gök c - raleller) arasındak mesafey hesapladı. Fer- şan’a-t ’l-usturlâb”dır. Geometr , yıldız he-
Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Kesîr el- s mler n n hareketler üzer ne çalıştı. Kur’an-ı gan , Güneş tutulmasını önceden tesp t sapları, usturlap ve matemat k teor ler nden
Fergânî’d r. El-Fergan Batı'da Alfraganus ola- Ker m’ n ve aklın prens pler ne uymayan Bat- eden b r usul de buldu. Bu usulle, 842 yılında söz eder. Değ ş k yazma nüshaları vardır…
rakta b l nen Türk Müslüman astronom ve 9. lamyusçu astronom y lk kez eleşt renler ara- b r Güneş tutulması olacağını önceden tes- Fergânî’n n ölüm tar h kes n olarak b l nme-
yüzyılda yet şm ş en ünlü astronomlardan b - sında yer aldı. Gök c s mler n n akıldışı k m p t ett ve o gün bu konuda rasatlarda bulu- mekle b rl kte, 861 yılında veya b rkaç yıl
r d r. Aydak "Alfraganus" krater n n sm O'na ruhî c s mler değ l, onların aklî, katı, homo- nup ncelemeler yaptı. Dünya'nın yuvarlak ol- sonra öldüğü tahm n ed lmekted r.
thafen ver lm şt r. duğu konusunda yen del ller gösterd . BAŞLICA ESERLERİ:
sentet k da reler b ç m nde dev n mlere sah p
Ahmed Ferganî, lk b lg ler n ünlü b lg n- olduklarını spatladı. Evren ve gezegenler n Dokuzuncu yüzyılda yet şm ş ve ekl pt k Usul el-İlm el-Nücum , İlelü Z c ’l-Hâr zmî ,
ler n yet şt ğ Fergana’da aldı ve astronom ko- oylum ve büyüklükler le b rb rler ne uzaklık- meyl lk kez saptayan büyük astronom ve Cedvelü’l-Ferğan’î,
matemat k b lg n Fergânî’y İslâm dünyasın- “Amelü’l-ruhâmât, İlmü’l-heye,
dan çok Batı dünyasında üne kavuşturan
eserler “Cevâm ’u lm ’n – nücûm” ve “Usûlü’l- El-Kam l fi el-Usturlab
harekât ’s-semâv yye” adlı çalışmasıdır. Bu KAYNAKÇA:
eser n yazma nüshaları Oxford, Par s, Kah re Mehmet Tah r Bursalı / Türklerden Yet şen
ve Amer ka’da P r nceton Ün vers tes kütüp- Nücûm Heyet ve R yaz ye Ulemâsı (1897, s.
haneler nde bulunmaktadır. Batlamyus’un 42), Prof. Dr. W. Barthold / İslâm Meden yet
“el-Mec st ” adlı eser n n b r özet n tel ğ nde Tar h (çev. M. Fuat Köprülü, 1940), Türk ye D -
olmakla b rl kte, gerek b r nc ve k nc bö- yanet Vakfı İslâm Ans kloped s (c.12, 1995),
lümler nde takv mlerle tar hler hakkında ver- Henry Corb n / The Voyage and the Messen-
d ğ b lg ler, gerekse Batlamyus’a karşı ortaya ger: Iran and Ph losophy, (North Atlant c
koyduğu k m t razlar bakımından ayrı b r Books 1998), S r Patr ck Moore / The Data
öneme sah pt r. Daha önce b rçok İslam ast- Book of Astronomy (2000), İhsan Işık / Ünlü
ronomun k tapları Lat nce’ye çevr ld ğ B l m Adamları (Türk ye Ünlüler Ans klope-
halde h çb r Batı astronomları üzer nde “Ce- d s , C. 2, 2013) - Encycloped a of Turkey’s Fa-
vâm ” kadar etk l olmamıştı. Bunun başlıca mous People (2013).
neden , kuşkusuz bu eser n çer ğ g b s ste-

10 11